Dinh dưỡng cho trẻ giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì

Tuy nhiên, trong thực tế giai đoạn này ở mỗi trẻ mỗi khác và chúng ta không thể biết chính xác ranh giới tiền dậy thì và dậy thì của từng trẻ, do đó nên đảm bảo dinh dưỡng tốt cho trẻ suốt cả giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì để giúp trẻ phát triển. Vì sau thời kỳ dậy thì, cơ thể trẻ cũng tăng chiều cao nhưng với tốc độ rất chậm, tổng cộng số tăng chiều cao của các năm sau không bằng một năm chiều cao tăng vọt trong thời kỳ tiền dậy thì.

                                                                                                                                     Ảnh minh họa: Internet

Dinh dưỡng giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì
Đây là giai đoạn trẻ phát triển mạnh, nhanh về thể lực. Có sự thay đổi của hệ thần kinh, nội tiết mà nổi bật là sự hoạt động của các tuyến sinh dục tăng lên, gây ra những biến đổi về hình thức và sự tăng trưởng của cơ thể trẻ. Tuổi này trẻ hoạt động nhiều, nên cần phải có một chế độ dinh dưỡng thật tốt cho trẻ phát triển hết tiềm năng.

Nhu cầu năng lượng: Mỗi ngày trẻ cần 2.200 - 2.600 calo, tương đương với người trưởng thành. Nếu không cung cấp đúng và đủ trẻ sẽ bị thiếu hụt dinh dưỡng dẫn đến chậm hoàn thiện và phát triển các bộ phận cơ thể. Lượng đạm cần cao hơn người trưởng thành, giúp trẻ phát triển cơ bắp, nên chiếm 14 - 15% tổng số năng lượng trong khẩu phần, tương đương với 70 - 80gr/ ngày, chú ý đạm động vật nhiều sắt giúp phòng chống thiếu máu, cũng như cung cấp vật liệu để xây dựng các cấu trúc tế bào và hoàn thiện phát triển các nội tiết tố về giới tính, tham gia vào hệ miễn dịch nhằm tăng sức đề kháng. Chất béo (dầu, mỡ) nên chiếm 20 - 25% năng lượng khẩu phần, là nguồn cung cấp năng lượng, giúp cơ thể hấp thu các vitamin tan trong chất béo như vitamin A, D, E, K, nên cho trẻ ăn cả mỡ động vật và dầu thực vật, khoảng 40 - 50gr mỗi ngày. Chất bột đường cung cấp năng lượng chính cho cơ thể chiếm 60 - 70% năng lượng có trong gạo, bột mì, sản phẩm chế biến, khoai, củ… Nên chọn lựa những loại bột đường thô để cung cấp chất xơ tốt cho đường tiêu hóa và phòng chống béo phì.

Các vitamin và khoáng chất:
Canxi: đặc biệt cần thiết cho lứa tuổi dậy thì, là chất dinh dưỡng chính tham gia vào cấu trúc hệ xương, thiếu canxi sẽ ảnh hưởng đến sức lớn và sự vững chắc của xương. Nếu được cung cấp đầy đủ sẽ giúp xương chắc khỏe và độ đậm xương đạt mức tối đa giúp trẻ phát triển tốt về chiều cao và phòng được bệnh loãng xương sau này. Tuổi này mỗi ngày trẻ cần 1.000 - 1.200mg canxi. Canxi có nhiều trong sữa và các chế phẩm của sữa như phô mai, sữa chua, trong những loại đậu, các loại thủy sản như tôm, cua, hàu, nghêu, sò, hến..., các loại cá nhỏ kho nhừ ăn cả xương... Nên cho trẻ uống ít nhất 500ml - 600ml sữa/ ngày.
Sắt: nhu cầu ở bé trai khoảng 12 - 18 mg sắt/ ngày, nhu cầu bé gái cao hơn, cần tới 20 mg sắt/ngày. Sắt có nhiều trong thịt, phủ tạng động vật: gan, tim, bầu dục…lòng đỏ trứng, đậu đỗ, rau xanh (rau ngót, rau muống...). Nếu thiếu sắt trẻ sẽ bị thiếu máu gây ra các triệu chứng mệt mỏi, hay quên, buồn ngủ, da xanh…
Kẽm: là một yếu tố vô cùng quan trọng giúp sản sinh, thúc đẩy và điều hòa các hormon tăng trưởng IGF- I và hormon sinh dục, giúp  trẻ có thể phát huy hết tiềm năng phát triển của cơ thể một cách toàn diện trong giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì, nhu cầu từ 10 - 20mg/ ngày, có nhiều trong thức ăn có nguồn gốc động vật.
I ốt: khoảng 15 mcg mỗi ngày. I ốt có nhiều trong hải sản và phải sử dụng muối i ốt khi nấu ăn. Thiếu i ốt trẻ sẽ  bị bướu cổ, kém thông minh...
Các vitamin: Nhu cầu vitamin nhóm B, C, A, D, axit folic... cũng cao do tăng chuyển hóa năng lượng. Vì vậy, cần phải ăn đa dạng thực phẩm và là những thực phẩm tươi càng ít qua chế biến thì càng ít mất chất dinh dưỡng. Lượng rau cần thiết trong ngày là 300 - 500g.
            Ngoài chế độ dinh dưỡng hợp lý, cần khuyến khích trẻ có lối sống năng động, tập thể dục thể thao thường xuyên. Vì đây là giai đoạn cuối cùng để trẻ tăng tốc chiều cao, sau khi dậy thì trẻ sẽ cao rất chậm, thậm chí không tăng chiều cao nữa. Các môn thể thao giúp trẻ tăng chiều cao như bơi, chạy, đạp xe, bóng rổ, cầu lông…. Trẻ cũng cần ngủ đủ giấc, ngủ sâu, giúp hormon tăng trưởng tiết ra nhiều, kích thích xương dài hơn.

BS CK1 Trần Thị Minh Nguyệt
Viện trưởng Viện Nghiên cứu Dinh dưỡng TPHCM