Dinh dưỡng trong bệnh thận đái tháo đường

Tổn thương thận trong bệnh Đái tháo đường

Do tình trạng thiếu hụt insulin hoặc giảm hiệu quả hoạt động của insulin là hóc môn giúp vận chuyển glucose (dạng đường đơn của carbohydrate) vào trong tế bào để sử dụng nên glucose bị giữ lại trong máu dẫn đến tình trạng tăng glucose máu bất thường; nếu đường huyết tăng kéo dài sẽ ảnh hưởng đến các mạch máu và thần kinh trong cơ thể gây tổn thương toàn bộ cơ quan  trong cơ thể. Các biến chứng phổ biến do bệnh đái tháo đường gây ra là: bệnh tăng huyết áp, bệnh xơ vữa động mạch, bệnh thiếu máu cơ tim, nhồi máu cơ tim và suy tim; ở mắt gây ra các bệnh lý về võng mạc, tổn thương đáy mắt, giảm thị lực, mù lòa; ở não gây ra  tình trạng thiếu máu não, nhồi máu não, đột quỵ; ở các chi gây ra thiếu máu nuôi, hoại tử chi, biến dạng bàn chân; đáng kể nhất là ở thận gây ra các bệnh lý thận mạn tính làm mất albumin qua nước tiểu, giảm độ lọc của cầu thận, và suy thận mạn giai đoạn cuối.
Tổn thương tại thận trong bệnh đái tháo đường là do tổn thương hệ thống mạch máu tại thận. Nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời bệnh sẽ dẫn đến tình trạng suy thận mạn và suy thận giai đoạn cuối buộc người bệnh phải lọc thận để kéo dài sự sống.

                                                                                                                                                   Ảnh minh họa: Internet

Các biện pháp giúp trì hoãn biến chứng thận

Cho dù ở giai đoạn sớm hay muộn, chế độ ăn và tập luyện luôn có vai trò quan trọng trong điều trị giúp trì hoãn quá trình diễn tiến đến suy thận giai đoạn cuối phải lọc thận. Các biện pháp bao gồm:

• Kiểm soát tốt đường huyết là yếu tố quan trọng để phòng ngừa sự xuất hiện và ngăn chặn diễn tiến bệnh lý thận. Lượng bột đường trong bữa ăn ảnh hưởng nhiều nhất đến mức đường huyết. Tổng lượng bột đường trong ngày không nên vượt quá 60% tổng năng lượng nhu cầu của từng người bệnh được tính theo nhu cầu cân nặng và mức độ hoạt động của cơ thể. Nên chọn lựa các loại thực phẩm thuộc nhóm giàu bột đường có chỉ số đường huyết thấp, giàu chất xơ như gạo lứt, gạo mầm, bánh mì đen, các sản phẩm từ gạo như bún, bánh canh, phở, bánh ướt, các loại rau lá, rau cải, rau đậu, các loại trái cây nhiều nước ít đường như quýt, bưởi, mận, ổi, cam, thanh long hoặc sữa không đường, sữa dành cho người đái tháo đường. Nếu đã suy thận nên chọn các thực phẩm giàu bột đường nhưng ít đạm như miến dong, các loại khoai củ, giảm lượng ngũ cốc, tránh các loại rau lá xanh nhiều đạm như rau ngót, rau lang, mồng tơi, rau dển có thể thay bằng các loại rau trái ít đạm như bí đao, bầu, mướp, cà tím, cà rốt, su su, cà chua. Lượng bột đường nên chia đều cho 3 bữa ăn chính hoặc 3 bữa chính và 1 đến 2 bữa phụ.
• Lượng đạm được khuyến cáo ở người có bệnh lý thận là 0.8g/kg cân nặng lý tưởng, thực phẩm được chọn là cá, thịt, tôm, trứng chủ yếu. Khi đã suy thận nên hạn chế các thực phẩm nhóm bột đường nhiều đạm như cơm, bánh mì, mì sợi, mì gói, bánh mì, các loại bánh ngọt nướng, các loại đậu hạt, pizza, sandwich, sữa giàu đạm, tỉ lệ đạm động vật và đạm thực vật là 1:1
• Nhóm chất béo đóng vai trò khá quan trọng trong thực đơn của người có bệnh thận mạn giúp đảm bảo đủ năng lượng cho cơ thể hoạt động. Nếu đang trong tình trạng có bệnh lý thận và đường huyết khó kiểm soát thì lượng chất béo trong khẩu phần có thể nhiều hơn lượng khuyến cáo bình thường hàng ngày, nên chọn lựa các thực phẩm nhiều chất béo tốt như omega 3, omega 6, DHA,.. có nhiều trong các loại dầu thực vật, mỡ cá.
• Muối và các gia vị nhiều muối như nước mắm, nước tương, hạt nêm bột ngọt các loại nước sốt cũng cần phải hạn chế. Tổng lượng natri được dùng không vượt quá 2 gam tương đương không quá 5 gam các loại gia vị và muối. Hạn chế lượng Natri ăn vào giúp kiểm soát tốt huyết áp và giảm bớt áp lực lên cầu thận làm chậm diễn tiến suy thận
• Nên tập luyện thể lực ở mức trung bình với các loại hình tập nhẹ nhàng như aerobic, dưỡng sinh, đi bộ, thời lượng tối thiểu 150 phút trong tuần, với khoảng cách 5 – 7  lần trong tuần. Với các môn thể dục thể thao chuyên nghiệp hoặc thể dục có đề kháng cần phải tham khảo thêm ý kiến bác sỹ  điều trị.
• Một số thói quen sinh hoạt gây ảnh hưởng không tốt đến quá trình điều trị bệnh lý thận do đái tháo đường là: thói quen uống nhiều rượu bia hoặc thói quen hút thuốc lá, không chỉ làm hạn chế kết quả điều trị mà còn làm nặng thêm và thúc đẩy nhanh đến suy thận giai đoạn cuối.

Bệnh lý thận là biến chứng rất phổ biến ở người bệnh đái tháo đường, bệnh lại diễn tiến âm thầm không hề có triệu chứng chỉ biểu hiện khi đã giảm trên 75% chức năng hoạt động của thận, tổn thương thận sẽ được phát hiện sớm nhờ đo lượng albumin trong nước tiểu ngay từ khi mới phát hiện bị bệnh đái tháo đường và có lịch theo dõi định kỳ mỗi 3 – 6 tháng. Vì vậy tốt nhất là nên phòng ngừa không để xảy ra bằng cách: kiểm soát tốt lượng đường trong máu bao gồm đường huyết lúc đói, đường huyết sau ăn và chỉ số HbA1c (tùy theo mục tiêu của từng người bệnh), giữ huyết áp ở mức an toàn (dưới 140/90 mmHg), kiểm soát tốt các thành phần mỡ trong máu, cải thiện và duy trì cân nặng ở mức hợp lý (BMI 19 – 22.9 kg/m2), nếu béo phì thừa cân nên có kế hoạch giảm cân để đưa về mức cân hợp lý hoặc ít nhất phải giảm cho được 5% trọng lượng cơ thể, thực hiện chế độ ăn uống hợp lý, chế độ tập luyện thể lực đều đặn phù hợp , dùng thuốc đúng chỉ định, tầm soát định kỳ các biến chứng do đái tháo đường như đo albumin trong nước tiểu, đo độ lọc thận, khám đáy mắt và khám tim mạch.

BS CK1. Nguyễn Thị Ánh Vân
Chuyên gia tư vấn Dinh dưỡng Viện Nghiên cứu Dinh dưỡng TPHCM